Nagroda Literacka im. L. Staffa 2024

Z radością zawiadamiamy, że Laureatami dziesiątej edycji Nagrody Literackiej im. Leopolda Staffa dla najlepszych książek o tematyce włoskiej i przekładów z języka włoskiego są:

Julia Dickstein-Wieleżyńska (1881–1943)
w kategorii „In memoriam”

Anna Wasilewska
w kategorii „Dzieło życia”

Hanna Podgórska
w kategorii „Książka roku: przekład” za tłumaczenie publikacji Jak kwitnące drzewo. Florencja średniowieczna i renesansowa Silvii Diacciati et al. (PIW 2023)

Dorota Duszyńska
w kategorii „Książka dla dzieci” za przekład Powiedz mi, kim jestem Paoli Mastrocoli (Dwie Siostry, 2023)

Laureatom serdecznie gratulujemy, Państwa zaś zapraszamy do lektury laudacji nakreślonych przez Kapitułę Nagrody.

 

Laudacja Julii Wollner dla Julii Dickstein-Wieleżyńskiej („In memoriam”)

Miała imponujące horyzonty naukowe, niespożytą energię pozwalającą jej na działanie w wielu dziedzinach, ogromną wrażliwość i szerokie zainteresowania. Studiowała filozofię i historię religii, a swój doktorat na Uniwersytecie Lwowskim poświęciła postaci Marii Konopnickiej. Drugi doktorat, z filozofii, uzyskała w Rzymie. Realizowała się jako poetka, publicystka, krytyczka i historyczka literatury; działała społecznie, edukowała, niestrudzenie promowała polską kulturę za granicą. W pewnym sensie wszystkie powyższe role, ważne i piękne, zawiera w sobie ta dla Julii najistotniejsza: rola tłumaczki. Dickstein-Wieleżyńska widziała bowiem w przekładzie szansę na łączenie, mediację, wzajemne poznawanie się kultur i światów. Była kosmopolitką, Europejką, czuła się obywatelką świata i dzieckiem kilku ojczyzn, szczególnie zaś: Polski i Włoch. W pamięci wielu zapisała się głównie jako autorka znakomitych przekładów utworów Leopardiego, którym nadała zaskakująco feministyczny ton; na język włoski przeniosła zaś liczne dzieła polskich klasyków, w tym Asnyka, Żeromskiego czy Przybyszewskiego.  Warto jednak dodać, że tłumaczyła nie tylko z włoskiego i na włoski; jej warsztat obejmował także 11 innych języków, w tym tak zaskakujące, jak serbołużycki i sanskryt.

Dickstein-Wieleżyńska uważała przekład za udomowienie obcojęzycznego dzieła; bardziej niż oddanie językowych niuansów interesowało ją zaadaptowanie tekstu do rzeczywistości bliskiej nowym odbiorcom. I choć żyła w czasach, kiedy aktywną zawodowo kobietę, w dodatku Żydówkę, traktowano nierzadko w sposób lekceważący, to praca translatorska dawała jej poczucie siły i sprawczości. Nie dziwi więc, że próbowała kontynuować ją jeszcze podczas okupacji, jak również w ostatnim okresie życia, podczas uwięzienia na Pawiaku. Zmarła, pozostawiając po sobie imponujący dorobek translatorski, liryczny, krytyczny i publicystyczny, w tym związany z równouprawnieniem kobiet. Była niezwykła. My nagradzamy ją dzisiaj z podziwem i wdzięcznością.

 
Laudacja Joanny Ugniewskiej dla Anny Wasilewskiej (nagroda w kategorii „Dzieło życia”)

Anna Wasilewska, długoletnia redaktorka „Literatury na świecie”, ma na swoim koncie kilkadziesiąt przekładów z literatury włoskiej; jej wybór padał zawsze na autorów wybitnych, trudnych, u których kwestia języka była sprawą zasadniczej wagi. Przełożyła między innymi Landolfiego, Fo, Eco, lecz dwóch pisarzy okazało się w jej dorobku najważniejszymi i dzięki jej przekładom są oni teraz znani i cenieni w Polsce. Są to Italo Calvino i Carlo Emilio Gadda. Anna Wasilewska przełożyła większą część twórczości Calvina – opowiadania, eseje i arcypowieść Jeśli zimową nocą podróżny – przyczyniając się do nadzwyczajnego sukcesu tego autora wśród polskich czytelników.

Drugim pisarzem jest Gadda, którego powieść Niezły pasztet na via Merulana, o fundamentalnym znaczeniu dla włoskiej literatury, stanowi prawdziwe wyzwanie dla tłumacza ze względu na rozmaitość językową, liczne rejestry stylistyczne, dialekty, neologizmy itp. Znakomite posłowia wieńczące przełożone książki dowodzą raz jeszcze, że najbardziej wnikliwym czytelnikiem jest tłumacz.

W kategorii Dzieło życia, nagroda imienia L. Staffa przypada w tym roku Annie Wasilewskiej.

 

Laudacja Joli Dygul dla Hanny Podgórskiej (nagroda w kategorii „Książka roku: przekład” za tłumaczenie tomu zbiorowego: Silvia Diacciati, Enrico Faini, Lorenzo Tanzini, Sergio Tognetti, Jak kwitnące drzewo. Florencja średniowieczna i renesansowa, PIW, Warszawa 2023 (seria Rodowody Cywilizacji)

Książka czwórki badaczy skierowana jest do szerokiej publiczności, nie ma w niej długich i nużących przypisów, niemniej jednak, co trzeba mocno podkreślić, nie traci ona nic z rzetelności naukowej, bowiem autorzy bazują przede wszystkim na źródłach historycznych. Sam tytuł, nawiązujący do arii z opery Pucciniego („Gianni Schicchi”) odnosi się do struktury książki, każdy rozdział jest jak gałąź, ale wszystkie razem wyrastają z jedno pnia i tworzą skomplikowany obraz miasta. Ten zróżnicowany tom proponuje nam fascynującą podróż do średniowiecznej i renesansowej Florencji, która jak soczewka skupia w sobie fenomen rozwoju cywilizacyjnego miast-państw Półwyspu Apenińskiego. Autorzy w oparciu o bogate źródła archiwalne ukazują tajniki systemu gospodarczego, finansowego, administracyjnego, ale także szeroko pojętej kultury, życia rodzinnego czy kwestii kobiet, dzięki czemu proponowane ujęcie jest nieco odmienne od typowych rysów historycznych.

Tłumaczka książki, dr Hanna Podgórska, historyk sztuki z Instytutu Sztuki PAN, wykonała misterną pracę. Przekład jest znakomity i bardzo precyzyjny, a także, jak podkreśla prof. Henryk Litwin, który był redaktorem tomu, w wielu miejscach wręcz pionierski. Brak było bowiem wcześniej przekładu tego typu publikacji, a duże zróżnicowanie rozwoju społecznego Polski i Włoch w tych epokach też pracy translatorskiej nie ułatwiało. Tłumaczka sama więc musiała wypracować terminologię, która teraz, miejmy nadzieję, będzie funkcjonować w kolejnych publikacjach. Doceniając właśnie ten pionierski charakter przekładu, przyznajemy Hannie Podgórskiej tegoroczną Nagrodę im. L. Staffa w kategorii „przekład roku”.
 

Laudacja Ewy Nicewicz dla Doroty Duszyńskiej za przekład książki dla dzieci Powiedz mi, kim jestem Paoli Mastrocoli (Dwie Siostry, 2023)

Tłumaczenie bestselleru to niemałe wyzwanie dla każdego tłumacza. Jeśli zaś tym bestsellerem jest swego rodzaju powiastka filozoficzna, na dodatek skierowana do młodych czytelników, rzecz urasta do rangi wyczynu. Dorota Duszyńska wywiązała się z powierzonego jej zadania koncertowo. Utwór Paoli Mastrocoli w jej przekładzie bawi i wzrusza do łez, skłaniając przy okazji do niejednej refleksji. Tłumaczka z powodzeniem odtworzyła w polszczyźnie wszystkie językowe akrobacje. Snuta przez nią opowieść płynie wartko, wciąga i pochłania aż do ostatniej strony. A trzeba dodać, że Powiedz mi, kim jestem to jedna z tych pozycji, które zachwycą i małych, i dużych czytelników. Każdy znajdzie tu coś dla siebie.

Słowa uznania należą się również Wydawnictwu Dwie Siostry, które od lat niestrudzenie serwuje najmłodszym literaturę z najwyższej półki. Wydana z dbałością o najdrobniejsze szczegóły książeczka zachwyca nie tylko językiem, ale i wysmakowaną oprawą graficzną. Takiemu rarytasowi po prostu trudno się oprzeć. Tegoroczna nagroda w kategorii „Książka roku dla dzieci – przekład” wędruje do Doroty Duszyńskiej.