“Znakomitością był nad inną rzeką”. Notatki Nicoli Chiaromontego

Wybitny włoski intelektualista i działacz antyfaszystowski Nicola Chiaromonte (…) miał zwyczaj systematycznego zapisywania swoich refleksji. Czasem były to tylko notatki z lektury, wypisy frapujących go fragmentów. Czasem dialog z czytanym tekstem. Niekiedy szkic do planowanego artykułu. Często autonomiczny esej dotyczący słowa, problemu, twórcy, wydarzenia (Wojciech Karpiński). Zgromadzono je i opracowano dzięki żonie eseisty, Miriam Chiaromonte, uzyskując zbiór, który po włosku najtrafniej określiłby przymiotnik importante – ważny, ale jeszcze bardziej: godny uwagi, fundamentalny, znaczący.

Są to bowiem notatki inne zupełnie, niż spodziewa się ten, kto kojarzy tytuł z przypadkowymi zapiskami, chaotycznie sporządzanymi na brzegu serwetki czy bilecie autobusowym. U Chiaromontego słowo zamyka się w mocnych ramach skupionej refleksji, ugruntowanych przekonań i fraz starannie wybranych, powtarzanych, ulubionych. Karpiński zauważa, że notatki Chiaromontego są szorstkie, przezroczyste, nieobecne. W moim odbiorze – szorstkie i owszem, ale obecne mocno, bo treściwe do granic, wyważone w każdej głosce, asertywne. Nie uwodzące czytelnika, ale zmierzające do samej esencji sensu.

Chiaromonte cieszył się wielkim poważaniem wielu polskich myślicieli. Miłosz napisał o nim w jednym z wierszy: Wymieniasz nazwisko, ale nie jest znane/nikomu/Albo dlatego, że ten człowiek umarł, albo że/Znakomitością był nad inną rzeką. Nieznana wielu rzeka zapisków Chiaromontego wymaga wielkiego skupienia, ale odwdzięcza się rejsem wśród znaczeń prawdziwych, żywych, wzbogacających.

Nicola Chiaromonte, Notatki, wybór: Wojciech Karpiński, przekład: Stanisław Kasprzysiak, Fundacji Terytoria Książki, Gdańsk 2015