Maciej Czerwiński, Chorwacja. Dzieje, kultura, idee
Agnieszka JasińskaSpadkobierczyni trzech wielkich cywilizacyjnych idiomów: śródziemnomorskiego, środkowoeuropejskiego i bałkańskiego; kraj, w którym jeszcze do niedawna używano trzech alfabetów: łacińskiego, cyrylicy i głagolicy. Jedyny obszar, na którym słowiańszczyzna wyparła dziedzictwo romańskie, i miejsce, w którym trudno mówić o jednolitej kulturze, ponieważ jej najmocniejszą cechą wyróżniającą jest regionalizm. O takiej właśnie Chorwacji opowiada najnowsza książka Macieja Czerwińskiego.
Absolwentka studiów magisterskich na romanistyce i doktor nauk humanistycznych w Instytucie Filologii Polskiej przy Uniwersytecie Pedagogicznym. Językoznawczyni i metodyk języka polskiego jako obcego, miłośniczka historii języka, pożeraczka literatury non fiction. Po latach eksplorowania kultur romańskich wykonała gwałtowny zwrot ku Bałkanom, gdzie od kilku lat najchętniej spędza wolne chwile. Nieustannie porównuje języki i kultury, próbując dowieść, że więcej nas łączy niż dzieli. Zaprasza na stronę polskiikropka.pl.
Książka Chorwacja, dzieje, kultura, idee to kolejna część serii “Biblioteka Europy Środka” wydawanej przez Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie. Autorem opracowania jest slawista, teoretyk kultury i krytyk literacki Maciej Czerwiński. To ważna informacja dla potencjalnych czytelników, którzy oczekiwać będą tomu poświęconego historii władzy lub wręcz przeciwnie – odejścia od historii politycznej Chorwacji na rzecz tego, co znajduje się w tytule, czyli kultury i historii idei. Czerwiński sam zresztą zastanawia się we wstępie: Gdzie zacząć opowieść o historii i kulturze Chorwacji? (…) Czytelnicy syntez dziejów narodowych, w tym autor niniejszego opracowania, często narzekają, że pisarze monografii takowych ulegają dwóm pokusom. Pierwsza wypływa z dyktatury dat nad problemami, druga zaś z pragnienia podporządkowania całej rzeczywistości przeszłości politycznej. Następnie przyznaje, że przed dyktatem wielkich dat nie sposób uciec – to właśnie konflikty, wojny, zawierane pokoje i inne przełomowe sytuacje historyczne najmocniej dynamizują rzeczywistość i wpływają na pozostałe sfery życia. Jednocześnie zapewnia, że mimo wszystko postara się zapewnić czytelnikom objaśnienia ogólnych sensów i szerszych kontekstów omawianych chronologicznie epok.
Pobieżny przegląd spisu treści i zaproponowanych tytułów rozdziałów daje nadzieję, że tak się właśnie stanie. Morze, tu jest morze, Napadli na język chorwacki, Miasta Dalmacji nadmorskiej czy Oblicza regionalizmu sąsiadują z Unią z Koroną św. Stefana, Wyzwoleniem spod państwa osmańskiego czy Rozpadem Jugosławii. Tytuły te są jednocześnie zwiastunami najistotniejszych problemów związanych z tożsamością państwa chorwackiego.
Najnowsza propozycja Międzynarodowego Centrum Kultury nie należy do książek łatwych. Dodajmy, że synteza ponad tysiącletnich dziejów polityki, kultury i idei Chorwacji liczy prawie 700 stron; warto jednak poświęcić im kilka długich jesiennych wieczorów. Do najbardziej interesujących zaliczają się fragmenty dotyczące kultury (w książce nie zabrakło miejsca na szczegółowe i wnikliwe portrety pisarzy, poetów, ludzi sztuki i polityki), ale nie tylko. Czerwiński, który zawodowo zajmuje się analizą dyskursu, w tym językiem polityki i propagandy, niezwykle ciekawie pisze o oddziaływaniu słowa na rzeczywistość. Pasjonujące są fragmenty dotyczące historii idei, szczególnie związane z dziewiętnastym wiekiem i tworzeniem się państw narodowych, a także, nieco później, z programem i językiem konfrontacji, które doprowadziły do ostatniego konfliktu zbrojnego na Bałkanach w wieku XX. Rozdziały te powinny stanowić lekturę obowiązkową w każdym programie szkolnym – autor nierzadko odwołuje się do doświadczeń międzynarodowych i stara umieścić wydarzenia w szerszym kontekście.
Uważny czytelnik książki powinien czuć się usatysfakcjonowany. Odejście od “dyktatury dat na rzecz problemów” okazało się zabiegiem udanym.
Maciej Czerwiński, Chorwacja, Dzieje, kultura, idee, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2020
