Nazwy krajów śródziemnomorskich: Katalonia
Julia WollnerSkąd wzięła się nazwa Katalonia? Czy nazwa tego regionu Hiszpanii, który kilka lat temu ogłosił niepodległość, ma te same korzenie, co tereny związane z monarchią? W poszukiwaniu genezy toponimu cofamy się do dalekiego średniowiecza...
(redaktorka naczelna „Lente”) Miłośniczka antycznego Rzymu, zapachu neroli i dramatów Pirandella, z drugim domem w Andaluzji. Od kilkunastu lat zajmuje się popularyzacją kultury śródziemnomorskiej. Jest doktorką italianistyki, żoną Izraelczyka, kawoszką i niedoszłą archeolożką. www.julia-wollner.com
Toponimy (z greckiego: topos – miejsce, i onymos – imię), czyli nazwy miejsc, często kryją w sobie bardzo ciekawe historie. Rzadko kiedy jednak zaprzątamy sobie nimi głowę. Odwiedzamy Chorwację czy Grecję, kupujemy bilet do Rzymu albo Barcelony – bez wiedzy o tym, dlaczego nazywają się tak, a nie inaczej.
Ja zachęcam, by spotkanie z każdym pięknym miejscem zacząć od poznania opowieści, która ukryta jest w głoskach tworzących jego imię. Może zechcą przekazać nam coś istotnego?
Katalonia
Katalonia jest jednym z regionów autonomicznych Hiszpanii. I choć mapa twierdzi inaczej, jej mieszkańcy podkreślają, że nie czują się Hiszpanami. W październiku 2017 roku parlament Katalonii przyjął rezolucję zwaną Declaració d’independència de Catalunya, proklamującą niepodległość od królestwa i powstanie niezależnej Republiki Katalonii. Nie została ona jednak uznana przez społeczność międzynarodową.
Co ciekawe, sama nazwa regionu może łączyć go z Hiszpanią bardziej, niż chcieliby Katalończycy. Według niektórych badaczy zarówno Katalonia, jak i Kastylia – a więc kraina, w której znajduje się siedziba monarchy – mają wspólny źródłosłów, a dokładniej: wywodzą się od łacińskiego castellum („zamek”, „twierdza”). I nic dziwnego: oba regiony były w średniowieczu gęsto usiane zamkami obronnymi. O ile w przypadku Kastylii chodziło o po prostu o twierdze na pograniczu chrześcijańsko-muzułmańskim (castella – liczba mnoga od castellum), o tyle kwestia Katalonii wydaje się bardziej złożona. Być może nazwa ta pochodzi od formy castellania, czyli terytorium zarządzanego przez kasztelana. Wiemy na pewno, że w XI-wiecznych dokumentach używano już formy Catalonia (oraz Cathalonia), choć pojawiają się tam również nazwy Cathalania i Catalania. Dzisiejsza Katalonia zaś szczyci się imponującą liczbą ponad 600 zamków i warowni zachowanych w różnym stanie – od dobrze utrzymanych po malownicze ruiny.
To właśnie „zamkową” etymologię uważa się za najbardziej prawdopodobną, jednak na przestrzeni wieków nazwę regionu tłumaczono sobie także w inny sposób. Szczególną popularność zdobyła kwestionowana dziś hipoteza na temat jej związku z jednym z największych plemion wschodniogermańskich. Goci, a dokładniej: Wizygoci, stworzyli w Hiszpanii własne państwo, wykorzystując fundamenty dawnego rzymskiego cesarstwa. Kres istnieniu monarchii wizygockiej położyli muzułmanie. Zanim do tego doszło, opanowane przez nich terytoria nazywano ziemią Gotów. Z czasem słowo Gotholandia to miało zmienić kształt na Cathalania, później zaś: Catalonia.
Oba spojrzenia na ten toponim każą szukać jego korzeni w średniowieczu. Bez wątpienia to właśnie ta epoka najmocniej ukształtowała większość regionu: wystarczy spojrzeć na Gironę z jej imponującą średniowieczną starówką i jedną z największych historycznych dzielnic żydowskich w Europie. Wieki średnie do dziś zdają się obecne także w Barcelonie i jej Barri Gotic. Warto jednak wiedzieć, że dzielnica ta została znacznie przebudowana w XIX i XX wieku. Najmniej średniowiecza znajdziemy w trzecim ważnym mieście Katalonii, a mianowicie Tarragonie. Starożytna Tarraco bardzo silnie podkreśla swoje związki z antycznym Rzymem, budując na nich także swoją współczesną tożsamość.
