Oko proroka

Spojrzenie przynoszące nieszczęście opisywali już w  starożytnej Grecji Sokrates i Platon, a także Teokryt, Plutarch i Pliniusz Starszy. „Złe oko” budziło strach nie tylko w Grecji, ale też innych krajach basenu Morza Śródziemnego: na Bałkanach, w Izraelu, Palestynie, Jordanii, Egipcie. „Evil eye” zna Europa Zachodnia, w szczególności kraje, w których zachowały się elementy kultury celtyckiej. Oko proroka obecne jest w kulturach Kaukazu (Gruzja, Armenia i Azerbejdżan), a także bardziej odległych, takich jak Indie, Pakistan, Bangladesz.

Współcześnie w Grecji istnieje wiara w „matiasmę”, czyli akt mocy nieczystych. Matiasma to wynik „złego spojrzenia”, zwanego tutaj kako mati. Odczarowanie złych mocy przebiega podczas skomplikowanego obrzędu zwanego ksematiasma.

Czy istnieje antidotum na urok rzucony przez złe oko? Owszem! Jest nim… inne oko, amulet zwany po turecku „nazar boncuğu”, albo po polsku „oko proroka”.

Pierwsze ilustracje oka odkryte zostały w Mezopotamii. Były to znaki umieszczone na glinianych tabliczkach. Jednak za ojczyznę „oka proroka” uważa się Turcję. To tam w czasach osmańskich arabscy mistrzowie malowania na szkle wymyślili koralik z motywem mającym odpierać zły urok. Najbardziej znane elementy biżuteryjne z wykorzystaniem motywu oka pochodzą z Izmiru i okolic. Do dziś w sąsiadujących z tym miastem wioskach kontynuuje się tradycję artystyczną arabskich mistrzów i tworzy misterne amulety, które mają chronić przed nieszczęściem i złym losem.

Klasyczne „oko proroka” to niebieski koralik z symboliczną źrenicą i białymi okręgami ułożonymi promieniście. Powinien być wykonany ze szkła, miedzi, żelaza, soli i wody. Wszystkie te komponenty są skuteczną zaporą przed złym spojrzeniem. „Oko proroka” odbija energię, która pochodzi od złych ludzi. Zły urok może być rzucony w najmniej oczekiwanym momencie, dlatego trudno się przed nim uchronić. To nie tylko złe spojrzenie, ale też pozornie życzliwa uwaga, a nawet zbyt mocny komplement; wszystkie stanowić mogą źródło nieszczęścia, choroby, a nawet śmierci. Dlatego też talizman z motywem oka nosi się nie tylko jako biżuterię, ale też umieszcza nad łóżeczkami małych dzieci, a także przy wejściach do domu. „Oko proroka” spotykane jest w Turcji i wielu krajach byłego Imperium Osmańskiego na filiżankach i kubkach, na serwetkach, obrusach, breloczkach, papierze ozdobnym, torebkach i innych dodatkach do ubrań. Tureckie firmy chętnie umieszczają motyw oka w swoich materiałach reklamowych, na logotypach; zrobiła to, na przykład, jedna z tureckich linii lotniczych. Oko dostają w prezencie turyści wjeżdżający do kraju: otrzymuje się je na specjalnej małej agrafce przypinanej do ubrania. Magnesy z motywem oka umieszcza się też na lodówkach, co ma zapobiegać… psuciu się pożywienia.

Z motywu oka chętnie korzystają projektanci mody i firmy designerskie. W ostatnich latach podczas pokazów mody Kenzo, Gucci, Elie Saab czy Anny Sui można było oglądać modelki prezentujące stroje i akcesoria z niebieskim okiem proroka.

Kolor oka nie jest przypadkowy. Z jednej strony „złe spojrzenie” przypisywane jest najczęściej osobom o błękitnych oczach. Osoby te budzą w wierzących w siłę rzucanego uroku nieufność. Z drugiej strony kolor talizmanu stanowi pewnego rodzaju antidotum na złe spojrzenie. W kulturze śródziemnomorskiej spotyka się często framugi drzwi i okien pomalowane na niebiesko. Nie chodzi tu jedynie o walory estetyczne, lecz o magiczne rozumienie funkcji koloru. Wierzy się, że błękit pochodzi od kamienia mającego moc absorbującą zło. Framugi okienne i drzwi to symbole oddzielenia tego, co prywatne, od tego, co publiczne; niebieskie wejście jest więc formą ochrony przed niebezpieczeństwem płynącym z zewnątrz.

Co zrobić, jeśli koralik z motywem oka ulegnie zniszczeniu i, na przykład, pęknie? Należy go natychmiast wyrzucić i zastąpić nowym! Zniszczenie oka jest dowodem na to, że złe moce udało się skutecznie od nas odsunąć, a negatywna energia, która w została w naszą stronę wysłana, została przez oko unicestwiona.

Biorąc w posiadanie talizman z okiem, powinno się pamiętać o kilku zasadach (najlepiej… z przymrużeniem oka!):

• Osoba ofiarowująca talizman powinna mieć czyste intencje. Przyjęcie w prezencie oka od kogoś, kto jest nam nieżyczliwy, może spowodować więcej szkody niż pożytku!
• Oko w innym kolorze niż niebieski nie ma właściwości takich, jakich oczekujemy. Jest to zwykły gadżet bez właściwości chroniących przed złem. Moc koloru niebieskiego opisano powyżej, dlatego stanowczo nie można rezygnować z tej barwy.
• Jeśli posiadamy już oko proroka, ale w naszym życiu nie nastąpiła wyraźna zmiana na lepsze, należy… zaopatrzyć się w większe oko.
• Jeśli oko pęknie, należy je zastąpić nowym.

W siłę „oka proroka” wierzy większość mieszkańców Azji Mniejszej i sąsiadujących regionów, niezależnie od wyznawanej religii: wierzą więc muzułmanie, żydzi, chrześcijanie. Greccy prawosławni łączą najmocniej wiarę w złe moce z wyznawaną religią, ale poza tym można stwierdzić, że oko proroka to symbol mający ponadnarodowy i ponadreligijny zasięg. Trzeba jednak podkreślić, że to niegroźny przesąd, który dla wielu z nas jest pretekstem, aby zaopatrzyć się w piękny gadżet będący pamiątką po niezapomnianej podróży, albo obietnicą odwiedzenia miejsc, w których na pewno nie zostanie na nas rzucony zły urok.

Zdjęcie główne: Guruharsha / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0