Laurus nobilis. O wawrzynie

Laur to znak chwały aż po grób, zasłużonej nagrody, sławy i zwycięstwa. Ta symbolika przewijała się w kulturze różnych krajów Europy, a wizerunki postaci ukoronowanych wieńcem z wawrzynu odnajdziemy w wielu epokach – poczynając od starożytności, przez czasy Napoleona, który chętnie nawiązywał do okresu świetności Cesarstwa Rzymskiego, po portrety z XIX wieku.

W starożytnej Grecji wieniec upleciony z gałązek laurowych był nagrodą w igrzyskach organizowanych na cześć Apollina. Nawiązywano tym samym do mitu o szaleńczo zakochanym bogu goniącym nimfę leśną Dafne, która nie odwzajemniała jego uczucia. Dafne wyprosiła u swego ojca Penejosa, aby uratował ją, zamieniając jej ciało w drzewo wawrzynu. Jak podaje Owidiusz, zrozpaczony bóg oznajmił wówczas: Zawsze będziesz ozdabiać, o drzewo laurowe, moje włosy, lirę i łuk. Ciebie będą otrzymywać w darze wodzowie Lacjum, gdy wśród głosów triumfu wstępować będą na Kapitol. Na pamiątkę ukochanej Apollo okalał więc skronie laurowym wieńcem, który stał się jego symbolem – z tego też powodu drzewka wawrzynu sadzono wokół świątyń Apollina. Stanowił także znak miłości niedostępnej i dziewictwa. W języku greckim drzewo do dziś nazywane jest δάφνη (dáphne).

Wawrzyn uchodził również za boskie drzewo mające moc odstraszania zła i rozkładu, zarówno w sensie fizycznym, jak i moralnym. Stąd też stał się symbolem pokuty. O wierze w oczyszczającą moc wawrzynu świadczy łacińska nazwa laurus, pochodząca od luo bądź lavo – “obmywać”, oraz kolejny mit o Apollu, który czyścił się gałązkami wawrzynu po zabiciu pytona  strzegącego dostępu do tajemnej wiedzy w Delfach. Laur wieszano w starożytności na bramach i drzwiach, aby ochraniał mieszkańców przed złym losem.

Wieńce z gałązek wawrzynu zdobiły też skronie uczonych; jeszcze po dziś dzień we Włoszech zachował się zwyczaj noszenia laurowych wianków przez studentów odbierających dyplomy. Wierzono także, że laur posiada właściwości wspomagające przepowiadanie i natchnienie poetyckie – dlatego wieszczka w Delfach zasiadała na trójnogu oplecionym laurem i żuła jego liście. Ten, kto otrzymał od wyroczni pomyślną wróżbę, wracał do domu z głową uwieńczoną wawrzynem. Również lekarze greccy sięgali po tę roślinę jako po wszechstronny środek leczniczy. Przypisywano mu zdolność zwalczania ukąszeń szerszeni, os, a także skorpionów i węży.

W epoce rzymskiej wawrzyn stał się atrybutem zwycięskich dowódców, którzy wracali z wojennych wypraw. Triumfujący wódz wjeżdżał do miasta na wozie zaprzężonym w cztery białe konie, których szyje również zdobił laur. Pierwotnie roślinie przypisywano moc oczyszczania przywódcy z przelanej krwi; z czasem zaczęto podkreślać jego znaczenie jako znaku fortuny i nieśmiertelnej chwały zwycięzcy. W czasach późniejszych laurowy wieniec został zarezerwowany wyłącznie dla cesarza. Wieniec triumfalny (łac. corona triumphalis) ewoluował w postać korony królewskiej i książęcej, której nadal zdarzało się przybierać formę laurowych liści wykonanych z cennego kruszcu.

Po upadku Rzymu wieniec wawrzynu odnalazł się w symbolice chrześcijańskiej. Wyobrażał cnotę, prawdę, wieczność, czystość. W plastyce zdobiono laurem głowy świętych i Matki Boskiej. Na niektórych przedstawieniach Chrystusa na krzyżu żołnierz nie nakłada Jezusowi korony cierniowej, tylko wieniec laurowy – na znak zwycięstwa i władzy. W sztuce wczesnochrześcijańskiej wawrzyn towarzyszył monogramowi Chrystusa jako symbol triumfu i wiecznej chwały.

Jedną z bardziej znanych postaci powiązanych z laurem był Lorenzo de’ Medici, czyli Wawrzyniec Wspaniały z rodu Medyceuszy. Renesansowy polityk, mecenas sztuki i humanista miał w swoim godle krzew wawrzynu. Jego dewiza Ita est virtus – “taka jest cnota” – podkreśla znaczenie wawrzynu jako symbolu nieprzemijalności, wiązanej z jego wiecznie zielonymi liśćmi.

Zdjęcie główne: Marija Gajić / Wikimedia, CC BY-SA 4.0