Córka rzeźnika to pierwsza powieść Yaniva Iczkovitsa przetłumaczona na język polski. Doskonały warsztat pisarski i świetna, czasami niemal baśniowa, historia to składniki literackiego sukcesu. Czym książka Iczkovitsa różni się od innych izraelskich powieści?

Nagłe zniknięcie

Tytułowa bohaterka wyrusza w długą podróż, której cel początkowo jest niemal tak mglisty jak zmierzch nad tajemniczą rzeką Jasiołdą. Kobieta nie jest jednak sama – Fani Kajzman w wyprawie pomaga zagadkowy mężczyzna, przeprawiając ją najpierw nocą przez rzekę, a  potem organizując dalszy transport. Bohaterka zostawia męża i piątkę dzieci w domu, stając się tym samym zaprzeczeniem jidisze mame, kulturowego wzorca żydowskiej matki. Czytamy, że jej nagłe zniknięcie naznaczy je brzydką blizną, zniszczy ich rodzinne życie i zaburzy stabilność. Jej wolność oznacza ich niewolę. Co z niej za matka? Kolejne ważne pytanie dotyczy tego, jaki jest cel jej podróży. I po co bohaterce rzeźnicki nóż, który zabrała ze sobą?

Przypowieść o małżeństwie

Iczkovits, którego literacką historię można porównać do filmowych obrazów braci Coen, nie tylko bawi, ale też uczy. Córka rzeźnika zdaje się być przede wszystkim opowieścią o żydowskim małżeństwie. Dzięki głównej bohaterce, która postanawia wziąć sprawy w swoje ręce, pomóc siostrze i jednocześnie zaprowadzić ład w rodzinie, czytelnik dowiaduje się o kulisach prawa żydowskiego. Podczas lektury opowieści poznaje dwa ważne zwyczaje dyktujące to, co dzieje się z kobietą po stracie męża. Jeśli mężczyzna umarł – przyjmuje się, że wdowę ma poślubić nieżonaty brat zmarłego. Jeśli natomiast odszedł – musi wręczyć żonie get, czyli list rozwodowy, bez tego bowiem czeka ją dojmujący los aguny. Wszystko odbywa się zgodnie z literą prawa w myśl zasady, że każdy najmniejszy szczegół codziennego życia musi być uregulowany i uporządkowany, ponieważ nawet najmniejsze odstępstwo od reguły może sprawić, że człowiek znajdzie się na równi pochyłej.

Od aguny do Agnona

O tym, jakim przekleństwem dla kobiety jest zostanie aguną, opowiadało już wiele historii. To los porzuconej, niechcianej i w pewien sposób ubezwłasnowolnionej kobiety, którego nie chce dzielić żadna z żon. Wedle prawa żydowskiego rozwód można uzyskać tylko wtedy, gdy mąż wręczy żonie get – bez tego, po jego odejściu, pozostanie ona wciąż zamężną kobietą, co uniemożliwi jej kolejny ślub, a przez to nie będzie mogła utrzymać rodziny. Powieść Iczkovitsa nawiązuje właśnie do życia agun i ukazuje nie tylko niesprawiedliwość dotykającą kobiety, ale też drugą stronę medalu, czyli to, że mogą odnaleźć w sobie siłę i zadbać o swoje interesy. Warto tym samym zaznaczyć, że aguny mają swoje – niemal sztandarowe – miejsce w prozie hebrajskiej. Zapewnił im to izraelski noblista, Szmuel Josef Agnon, który wybrał pseudonim artystyczny nawiązujący właśnie do losu porzuconej kobiety.

Hojny gest

Rzadko który izraelski pisarz młodego lub średniego pokolenia sięga do staroświeckiej już tematyki i przywołuje zapomniane sztetle, religijną społeczność i rodzinne tajemnice, a to wszystko umiejscawia na wschodnich rubieżach Europy. Iczkovits jednak wykorzystuje tę scenerię i dokłada do tego – także nieco przestarzały – pomysł na powieść łotrzykowską. Dzięki zdumiewającemu talentowi, nieskrępowanej wyobraźni i zdolności snucia opowieści jego twórczość wyróżnia się na tle współczesnej prozy z Izraela. Pisarz oddając Córkę rzeźnika w ręce czytelników wykonuje hojny literacki gest, którego nikt się nie spodziewał –rzadkością jest przecież ożywienie klasyki w tak fenomenalny sposób.

Yaniv Iczkovits, Córka rzeźnika, tłumaczyła Anna Halbersztat, Wydawnictwo Poznańskie 2021

Yaniv Iczkovits – izraelski prozaik, autor trzech powieści i wykładowca filozofii. Za Córkę rzeźnika zdobył m.in. nagrodę Wingate Literary Prize i Agnon Prize.

albo